Apacze Coyotero do 1821

 

                       COYOTERO

 

  APACZE  COYOTERO  DO  1821 ROKU.

 

 

Wstęp

 
Apacze, to z pewnością jeden z najbardziej znanych narodów indiańskich zamieszkujących Południowy Zachód Ameryki Północnej. Choć znamy ich z filmów, czy książek, to mało wiemy o ich poszczególnych narodach z osobna, jak np: Mescalero, Chiricahua, Jicarilla, czy omawianych Apaczów Coyotero – a wymieniłem tylko kilka z wielu. Jakkolwiek tych narodów jest znacznie więcej, to nie  miejsce i czas, aby rozwijać ten temat, więc przejdę już do artykułu, czyli Apaczów Coyotero. Wartoby już na wstępie zaznaczyć, iż nazwa „Coyotero”, jest sztucznym tworem hiszpańskich kolonizatorów.[1] Choć będę używał tej nazwy, to pamiętajmy, iż obejmuje ona wiele apackich grup zamieszkujących niegdyś teren gór White Mountain, czyli, Białych Gór, oraz ich okolice, w centralno-wschodniej Arizonie. Bardzo trudno jest odnaleźć cokolwiek z historii tych narodów przed okresem amerykańskim, czyli przed wojną amerykańsko-meksykańską, zakończoną traktatem w Guadalupe Hidalgo, w 1848 roku oraz układem Gadsdena, z 1853r.[2] Większość książek dotyczących historii Apaczów, lub też historii Arizony, ledwo wspomina przeszłość tego regionu, czyli grup których obejmuje nazwa, Coyotero. Zwykle informacje zaczynają się od drugiej połowy XIX wieku. Co do wcześniejszych dziejów możemy znaleźć ledwie jakieś wzmianki. Jednak główny problem, który pojawia się we wszystkich książkach, to brak jednomyślności, co do zakresu obszaru i przynależnych mu grup. Różni historycy i znawcy tematu, nie są zgodni i wymieniają inne narody, które miały kryć się pod nazwą, Coyotero. Po długim czasie poszukiwań uważam, że trzeba szukać prostych rozwiązań, więc skupiłem się na hiszpańskiej ocenie tematu, gdyż to Hiszpanie wprowadzili ten termin w życie.

Apacze Coyotero, równie często występują pod nazwą, Apacze White Mountain, lub Sierra Blanca (z języka Hiszpańskiego) jak też pod ogólnym hasłem, Apacze Zachodni. We wcześniejszych hiszpańskich dokumentach, spotykamy głównie nazwy, Sierra Blanca, lub Coyotero. Jednak trzeba zwrócić uwagę, że w późnym okresie kolonialnym, jak i w okresie meksykańskim stosowano jeszcze nazwę Tonto dla narodów Coyotero, co również wprowadza zamieszanie, gdy szukamy informacji odnośnie Apaczów Coyotero.

W początkowej fazie, poczynając od wyprawy Coronado z 1540r, używano nazwy, Querechos, lecz krótko i zasadniczo dotyczyła grup zamieszkujących tereny po wschodniej stronie rzeki, Rio Grande.[3] Następnie Hiszpanie przyjęli nazwę Apacze de Gila dla wszystkich odłamów zamieszkujących na północ od rzeki Gila. Natomiast współczesna literatura amerykańska określa ich jako, Coyotero lub White Mountain.[4] Piszę o tych zawiłościach ponieważ w dzisiejszej literaturze spotkamy również nazwę, Sierra Blanca, które to mogą dotyczyć, Apaczów Carlana z Południowych Równin, lub odłam Apaczów Mescalero.[5] Co ciekawe wielu autorów dla uniknięcia błędów używa ogólnej nazwy, czyli Zachodni Apacze.

W mojej opinii nazwa, White Mountains mogłaby być najbardziej trafną. Określa ona przybliżony teren i zasięg działań, jednak ogranicza i spłyca temat. Rozsądniej będzie pozostać przy nazwie nadanej przez Hiszpanów. Powód jest prosty, gdyż Coyotero obejmuje większy zasięg i jest częścią ogólnej nazwy, Apacze Zachodni. Natomiast Apacze White Mts, są częścią Apaczów Coyotero, więc mylnie ogranicza nam i sugeruje znacznie węższy zasięg grup i odłamów, które kryją się pod nazwą, Apacze Coyotero.

Trudno wyznaczyć czas pojawienia się nazwy Coyotero, w hiszpańskich dokumentach, a jeszcze trudniej zakres jej oddziaływania. Na dzień dzisiejszy spora część dokumentów zaginęła, lub została zniszczona, na przestrzeni wielu lat. A nie wiarygodnym jest fakt, że nadal w archiwach znajdują się tony dokumentów, których nie zweryfikowano, a które mogą rzucić nowe światło na wiele zagadnień. Jednak mimo tych trudności udało mi się dotrzeć do wielu informacji, czego wynikiem jest niniejszy artykuł. Ponadto na podstawie innych informacji, które pośrednio odnoszą się do Apaczów Coyotero, można również uzupełnić braki. Przed pojawieniem się nazwy Coyotero, Hiszpanie używali nazwy ogólnej dla wszystkich tamtejszych narodów. Z czasem z ogólnej nazwy Apacze de Gila zaczęły się wyłaniać nazwy: Tonto, Coyotero, czy Pinal.

 

Początki

Coyotero, jak wszystkie ludy atapaskańskie Południowego Zachodu najpewniej przybyli z terenów dzisiejszej północno-zachodniej Kanady. Kiedy to nastąpiło i w jaki sposób to przebiegało, można się tylko domyślać. Jest wiele teorii odnośnie czasu i trasy, którą ludy te obrały. Dzisiejsza archeologia potrafi dokonać wielu nowych odkryć, jednak w odniesieniu do plemion koczowniczych, jest to o wiele bardziej skomplikowane. Brak stałych siedlisk, oraz mała ilość trwałych dóbr materialnych dodatkowo komplikuje zakres badań. Natomiast dużo łatwiej odnaleźć przeszłość tych ludów na terenie Południowego Zachody.[6]

W mojej opinii, na dzień dzisiejszy można założyć, że pojawienie się ludów atapaskańskich na Południowym Zachodzie Ameryki Północnej, nastąpiło o wiele wcześniej, niż zakładano do tej pory, czyli XV wiek, oraz XVI wiek.

Osobiście nie wierzę, aby narody Apaczów tak późno powędrowały na południe. W XVI wieku, gdy pojawili się Hiszpanie, Apacze doskonale orientowali się w terenie, w sposobach zdobywania żywności, jej przetwarzania, oraz wyrobu broni z dostępnych materiałów. Do tego, bardzo dobrze przystosowali się do panujących tam, skrajnych warunków terenowych i klimatycznych.[7] Duże znaczenie mają też zmiany kulturowe, w znacznej mierze zaczerpnięte z kultury Indian Pueblo, oraz związane z tym mity i legendy. Choć na dzień dzisiejszy najwięcej wspólnych cech kulturowych mają Indianie Pueblo z Apaczami de Nawaho.

Oczywiście, nie zmienia to faktu, że jakieś grupy mogły dołączyć do wcześniej przybyłych, lub zaistnieć niezależnie przez jakiś dłuższy czas i mogło to nastąpić w XV, czy XVI wieku. Proces ten, mógł trwać nieprzerwanie, nawet przez kilka stuleci. Wędrówki plemion koczowniczych, nie są i nie były niczym nadzwyczajnym, czy wyjątkowym. Współczesna archeologia wyznacza trzy prawdopodobne trasy migracji ludów atapaskańskich, kierujących się z północy na południe.

Posiadamy wiele informacji odnośnie grup „Na-dene”, które sięgają okresu, XII i XIII wieku, oraz ciekawe odkrycia w dziedzinie archeologii, które cofają nas, aż do VIII wieku.[8]

Według jednej z teorii, Apacze Coyotero przybyli do Arizony z terenu Południowych Równin. Jednak nie posiadamy zbyt wielu dowodów i brak ku temu podstaw.

Tak więc, nie ma pewności, czy późniejsi Apacze Coyotero, to wyłącznie ci, którzy opuścili Południowe Równiny i pojawili się w Arizonie, dopiero w początkach, XVIII wieku (Teorię taką stawia Henry Dobyns w książce „Coyotero People”). Równie dobrze mogło to nastąpić dużo wcześniej, lub też, mogła to być druga, czy też kolejna fala, która dołączyła do już zamieszkałych tam swych pobratymców. Na obecną chwilę można już z dużą pewnością powiedzieć, że na terenach środkowo-wschodniej Arizony, czyli na północ od rzeki Gila i na wschód od rzeki Verde, Apacze przebywali tam już w XVII wieku. Na ile wcześniej, można dalej badać, ale z pewnością nie pojawili się tam dopiero, w początkach XVIII wieku, jak zakłada H. Dobyns. Ponad to już na mapie jezuickiego misjonarza, Francisco Eusebio Kino, z końca XVII wieku, na północ od Gila wyraźnie zaznacza teren zamieszkiwany przez Apaczów; choć oczywiście nie używa jeszcze nazwy Coyotero.     

Apacze na długo wcześniej mogli mieć kontakty z Indianami Pueblo, co mogło się przyczynić do pierwszej, na długo wcześniejszej migracji, niż jak dotąd zakładano. Grupa ta, mogła zamieszkać w pobliżu jakiegoś pueblo, tym bardziej, że Apacze mają wiele wspólnego z kulturą Pueblo, a my nie wiemy, odkąd trwały te zażyłe spotkania. Na dzień dzisiejszy zakładamy, iż Apacze zajmowali tereny Indian Pueblo na długo przed ich przybyciem. Dopiero w późniejszym okresie Apacze zostali wyparci z doliny Rio Grande, którą to zajeli Indianie Pueblo. Mówi o tym wiele przekazów historycznych i to nie tylko w opowieściach samych Apaczów z okresu rezerwatów, lecz również zapiski w Hiszpańskich dokumentach z XVI i XVII wieku.[9]

Wiele klanów, oraz wiele grup wywodzących się z rodziny językowej atapaskańskiej, zasiedliło Południowy Zachód jeszcze przed przybyciem Apaczów z Południowych Równin. U wielu historyków panuje przekonanie, że Apacze Coyotero składają się z grup, które przywędrowały z Południowych Równin i to one kryją się pod nazwą Coyotero.

Jednak większość znanych nam Apaczów z Południowych Równin, jeszcze w połowie, XVIII wieku, nadal przebywa na tych terenach. Mówię tu nie tylko o takich narodach jak, Apacze Lipan i Jicarilla, ale również, Apacze Carlana, Quartelejo, czy Paloma.

Nadal jestem ciekaw o których Apaczów chodzi. Żaden z historyków nie wymienia z nazwy, którzy to Apacze mieli pozostawić Południowe Równiny i stać się późniejszymi Coyotero. Zaczynam zakładać, iż w przeszłości ktoś wyciągnął pewne wnioski na podstawie nielicznych i niepewnych informacji. Następstwem były założenia, które z czasem, powielane przez kolejnych autorów stały się faktem trudnym do obalenia. Szukając potwierdzeń tej teorii, odnalazłem raczej jej zaprzeczenia.

Jak już wcześniej wspomniałem, Apacze zajmowali tereny Arizony na długo przed pojawieniem się Hiszpanów. Region centralno-wschodniej Arizony, głównie interesujący nas obszar gór, White Mountain i okolic, również był zamieszkany. Hiszpanie mimo stosowania nazwy Coyotero dla tych Apaczów, jeszcze w początkach XIX wieku nadal nie wiele o nich wiedzieli.

Apacze ci, byli na tyle samowystarczalni, iż nie mieli potrzeby opuszczać swego kraju, szczególnie w odniesieniu do tak zwanych, najazdów ekonomicznych.[10] Góry i doliny dostarczały im dziko rosnących roślin, zwierząt, oraz posiadali liczne pola uprawne, choć nie wielkie to o dużej obfitości urodzaju.[11] Nie znaczy to jednak, iż w ogóle nie opuszczali swych siedlisk. Chodzi o to, że we wcześniejszym okresie, XVII i XVIII wiek, czynili to znacznie rzadziej, niż z nastaniem XIX wieku.

Hiszpanie również nie widzieli potrzeby najazdu na ich kraj, gdyż nie odkryto tam niczego, co mogło wzbogacić ich rodaków, a przy tym skarbiec korony. Za to z pewnością widzieli w tym terenie nieprzebyte łańcuchy górskie i niebezpieczne szlaki.

Atapaskowie z Południowych Równin z XVII wieku, oraz początku XVIII wieku faktycznie przemieszczali się i jest to związane z naporem Komanczów. Jednak ilu z nich ruszyło na zachód, przekraczając rzekę, Rio Grande, tego nie wiemy, ale wiadomo, że w tym samym czasie przestały się pojawiać w hiszpańskich dokumentach narody Jano i Jocome.[12] 

Bez względu na ruchy Indian w regionie Południowych Równin, grupy Apaczów Coyotero  już istniały i to na długo zanim Hiszpanie nadali im nazwę Coyotero. Nie był to pusty bezkresny teren czekający na swych lokatorów.

Ich legendy i mity pozostały i sięgają wcześniejszych czasów, niż lata 1600. Zakładam, że inne grupy (jeśli jakieś przybyły) przyłączyły się do już istniejących, tym bardziej, że mogły się porozumieć. Możliwe, że ze względu na gwałtowny wzrost populacji ich aktywność wzrosła. Uprawy i zbieractwo, oraz polowania mogły być wystarczające przy pewnej liczbie Indian. Jednak po dołączeniu nowych grup dotychczasowy sposób zdobywania żywności mógł stać się nie wystarczający. W mojej opinii do tego stanu rzeczy doszło dopiero pod koniec XVII wieku, a nawet bardziej na początku, XVIII wieku. W tym czasie ekspansja Komanczów zepchnęła Apackie narody dalej na południe. Z pewnością niektóre przyłączyły się do Apaczów Jicarilla (z północno-wschodniego Nowego Meksyku) jeszcze inne przekroczyły rzekę Pecos i połączyły się z Apaczami Mescalero, czy Faraones. Jeśli któreś z nich powędrowały dalej na zachód i przekroczyły rzekę Rio Grande, to raczej dołączyły do odłamów Apaczów Chiricahua. W tym momencie możemy wrócić do Apaczów Jano i Jocome, gdyż w tym okresie, jeden z odłamów Chiricahua znany nam jako Chokoneno, opuścił tereny środkowo-zachodniego Nowego Meksyku i ruszył do południowo-wschodniej Arizony. W wyniku połączenia z Apaczami Jocome (zwani wcześniej Chocome) pozostała nazwa Chokonen, czyli Chokoneno. Warto wziąć pod uwagę, że niegdyś bardzo aktywne narody Apaczów, Jano i Jocome, zostały mocno przerzedzone, gdy Hiszpanie wzmocnili region El Paso po Wielkiej Rewolcie Południowego Zachodu w 1680 roku, szykując się do rekonkwisty, w 1692 roku. Trudno dzisiaj stwierdzić ilu Apaczów Jocome połączyło się z Apaczami Chiricahua, czy Arivaipa, a może i Pinaleńo, ale kilka grup mogło dołączyć do Coyoterów – pamiętajmy, że apackie narody dzieliły się na ranczerie, z których każda miała swego wodza i działała niezależnie od innych.

Autor pracy doktorskiej na temat Pimerii Alta, oraz misji założonych przez Eusebio Kino udawadnia, że Apacze z północy już wcześniej najeżdżali wioski Indian Pima, a nie jak powszechnie się uważa dopiero po przybyciu Hiszpanów, począwszy od pierwszych misji w Pimeria Alta założonych przez Jezuitów, w osobie misjonarza E. Kino. Autor może mieć racje, gdyż okres zakładania pierwszych misji pokrywa się z wydarzeniami na Południowych Równinach. Pod koniec XVII wieku, oraz początku XVIII wieku, zapoczątkował wędrówki grup Atapaskańskich spowodowane naporem Komanczów. Przejście niektórych ranczerii na zachodnią część Rio Grande mogły spowodować nasilenie ekspansji Coyoterów na południe od rzeki Gila, ale również mogli to być Apacze Yuma lub Mohave. Z pewnością wydarzenia te nie zapoczątkowały okresu najazdów, lecz mogły je zintensyfikować, co mogłoby potwierdzać obie teorie, odnośnie kontaktów Apaczów i Pimów.

Odnośnie Apaczów z Południowych Równin, w mojej opini, jeśli jacyś Apacze udali się na zachód to z pewnością nie były to wielkie grupy, które ruszyły za Rio Grande i dołączyły do Apaczów Coyotero. Dowodem na to, iż wędrowali małymi grupami może być fakt, iż Zachodnia Apaczeria znajduje się po drugiej stronie Nowego Meksyku. To dziwne, że Hiszpanie z Nowego Meksyku niczego nie zaóważyli, choć mieszkali już tam od niespełna 100 lat. Po upływie czterech pokoleń, z pewnością dobrze znali teren, a wladza ich była dobrze ugruntowana. Więc zakładam, że, albo główne ruchy Apaczów z Równin nastąpiły dużo wcześniej, albo przebiegało to stopniowo, małymi grupami. Przez Równiny mogli iść większą grupą, gdyż pożywienia był dostatek, noi dla bezpieczeństwa przed wrogimi plemionami. Potem musieli zmodernizować swoje społeczeństwo w sensie gospodarczym, gdyż Arizona nie stanowiła przepychu dla zbyt dużych grup koczowniczych.

Faktem jest, iż aktywność narodów określanych jako, Coyotero, powoli zaczyna się ujawniać pod koniec XVIII wieku, oraz na początku XIX wieku. W tym czasie, coraz częściej nazwa Coyotero pojawia się w Hiszpańskich dokumentach. Możliwe, iż poprzez nasilenie najazdów na osiedla hiszpańskie grupy Coyoterów stały się bardziej rozpoznawalne i zaczęto je odróżniać od innych Apaczów. Nie znaczy to, że we wcześniejszych dekadach Apacze Coyotero nie opuszczali swych terenów – byłoby to sprzeczne z ich sposobem życia. Na pewno zapuszczali się na południe, choć mogły to być sporadyczne wypady, czy to dla chwały, czy też, jak to bywało w późniejszym okresie najczęściej wiosną dla uzupełnienia zapasów.

 

Kontakty z sąsiadami

 
Część poświęcona sąsiadom Apaczów Coyotero jest o tyle trudna, że wytycza konkretny teren i określa grupy, które wchodzą w jej skład. Z hiszpańskich dokumentów wiemy, że władze Nowej Hiszpanii wyraźnie odróżniali odłamy Apaczów Chiricahua od Coyoterów. W XVII i XVIII wieku, Chiricahua nazywani byli: Chiricagui, Mimbeńo i Gileńo. Odłamy te żyły na południu, oraz na wschodzie od Coyoterów. Na północy mieściły się wioski Indian Pueblo: Zuni i Hopi. Zachodnią rubież poczynając od północy i idąc w dół, zamieszkiwali Apacze Tonto, dzielący się na północnych i południowych – nazwa ta również pochodzi od Hiszpanów. Na dzień dzisiejszy uważa się, iż naród ten wywodzi się od Apaczów Pinaleńo, Indian Maricopa, oraz Yumańskich grup językowych, Yuma i Yavapai.[13] W nawiązaniu do Apaczów Tonto chciałbym przypomnieć, że nazwa ta wielokrotnie nawiązuje do Apaczów Coyotero. Jeszcze w okresie meksykańskim stosowano nazwę Coyotero i Tonto wymiennie, co podkreśla brak wiedzy u wielu żołnierzy jak i władz cywilnych, tego okresu.

Następnym narodem są Apacze Pinal zajmujący tereny w rozwidleniu rzek, Salt i Gila. Współcześnie spotykamy nazwę Pinal-Coyotero, co znacząco świadczy o tym, iż Apacze Pinal nadal czują się niezależnym narodem, a nazwą podkreślają swą odrębność. Tak też traktowali ich Hiszpanie jako odrębny naród. Jednak używana współcześnie nazwa pokazuje nam ich wspólny dziejowy związek, o czym też trzeba pamiętać.[14]

Co do kolejnego narodu, czyli Apaczów Arivaipa, nie łatwo było dokonać przynależności. Jednak we wszystkich materiałach od okresu kolonialnego, aż do czasów amerykańskich, Apacze ci traktowani są jako samodzielny, niezależnie występujący naród. Nie znalazłem żadnych przesłanek, na podstawie których, można by ich przyłączyć do grup Coyotero.[15]

Na koniec zostawiłem Apaczów Jocome, którzy najczęściej działali wspólnie z Apaczami Jano. Jednak oba te narody powoli zniknęły z kart historii, w początkach XVIII wieku. Najczęściej uważa się, iż pozostałości Apaczów Jocome, przyłączyły się do Apaczów Chiricahua, najprawdopodobniej odłamu Choconeno. Jednak trzeba pamiętać, że równie blisko mieli do Arivaipów i Pinaleniów, a także Coyoterów. Co więcej, u Apaczów każda ranczera, była niezależną komórką polityczno-ekonomiczną, więc w mojej opinii sprawa jest nadal otwarta.

Po tym krótkim opisie wszystkich sąsiednich narodów, warto się zastanowić nad relacjami panującymi pomiędzy nimi. W czasach zamierzchłych, o których mowa jedynie w mitach i legendach Zachodnich Apaczów, Coyoterowie mieli silne związki z Apaczami Nawaho, oraz niektórymi narodami Indian Pueblo. Z Nawaho, w czasach historycznych, nadal mieli poprawne stosunki, a i z Indianami Pueblo, czasami prowadzili handel wymienny.  

Trudno potwierdzić i trudno zaprzeczyć fakt uczestnictwa Apaczów Coyotero w Wielkiej Rewolcie Południowego Zachodu, z 1680r. Zbuntowani Indianie Pueblo, przy pomocy Apaczów, zdołali na 12 lat, wypędzić Hiszpanów z Nowego Meksyku.[16] Wiemy, iż wielki wpływ na to mieli Apacze Nawaho. Natomiast co do innych apackich narodów dokumenty mówią najczęściej ogólnie. Dopiero w późniejszym okresie trwania rewolty wymienia się narody Apaczów, które dołączyły do powstania. Jednak Apacze Coyotero zamieszkiwali w tak bliskim sąsiedztwie, iż jest to niemożliwe, aby nie ustosunkowali się do zaistniałych wydarzeń, czy też nie brali w nich udziału.

 
Kontakty z Hiszpanami

 
Pierwszą większą hiszpańską wyprawą na północ Nowej Hiszpanii, była wyprawa, Francisco Coronado, która, w 1540 roku, opuściła Culiacan. Celem jej było odnalezienie legendarnych siedmiu miast.

Latem tego roku, Coronado przeszedł przez wschodnie tereny Apaczów Coyotero. W okolicy współczesnego Safford, przekroczył rzekę Gila i skierował się na północ do wiosek Indian Zuni. Mimo, że jego armia przeszła ponad 250 kilometrów brak relacji z koczownikami, którzy tam żyli. Może niekoniecznie doszło do spotkania, ale narody Coyotero z pewnością wiedziały o wyprawie Hiszpanów, która przeszła przez ich tereny. Hiszpanie nazwali wówczas te tereny „Despoblado”. Choć uważali, że ziemie te były nie zamieszkane, to jednak informacja o wielkiej armii zmierzającej do Pueblo Zuni, czyli Ciboli jak ówcześnie nazywano Zunich, jakoś dotarła do Indian. Nie tylko byli poinformowani, ale zdążyli przygotować się do walki i mieli wielu sprzymierzeńców, w tym zapewne Apaczów.

Sądzę, że Indianie zamieszkujący obszar White Mountain skutecznie unikali armii Coronado, co nie znaczy, że ich nie obserwowali.

Potem Hiszpanie ruszyli na Południowe Równiny i dotarli aż do Kansas. Jeżeli założymy, że w późniejszym okresie jakieś grupy Apaczów z Południowych Równin przekroczyły rzekę, Rio Grande i dotarły do Arizony, to musimy przyjąć, że w swoich przekazach również pamiętają obcych, którzy przeszli przez ich tereny.

Wyprawa Coronado, przecięła Południowe Równiny Ameryki Północnej, idąc od rzeki Arkansas i kierując się na południe do rzeki Colorado w Teksasie. Dwukrotnie przeszli przez tereny zachodniego Teksasu i wschodniego, Nowego Meksyku – po wschodniej stronie rzeki Pecos. Wiele plemion musiało ich dostrzec, a wśród nich z pewnością były grupy atapaskańskie.[17]

W późniejszym okresie jakaś część tych narodów mogła opuścić Południowe Równiny i udać się na zachód. Wielu autorów w tym, Henry Dobyns, uważa, iż całe narody znajdujące się pod naporem Komanczów, oraz ich sprzymierzeńców ruszyły na zachód i to oni mieli stać się kolebką późniejszych Apaczów Coyotero. Czas tych wielkich wędrówek historycy oceniają na koniec, XVII i początek XVIII wieku (choć Dobyns zakłada, że już w początkach XVII wieku mogły pojawić się pierwsze grupy w Arizonie).[18]

Jednak w mojej opinii zaistniały tu obie opcje wydarzeń. Z pewnością jakieś grupy przeniosły się z Południowych Równin na tereny Nowego Meksyku, może i Arizony, choć nie sądzę, aby były to wielkie wędrówki. Z czasem mogły się połączyć z zamieszkałymi tam narodami, lub funkcjonować niezależnie.[19] Jeśli mówimy o wieku, XVII i XVIII, wiadomym jest, iż Nowy Meksyk zajmowali już Hiszpanie – a z pewnością po rewolcie Indian Pueblo, z 1680r, umocnili swą pozycję w regionie. Natomiast na przełomie tych wieków oraz początki XVIII wieku Hiszpanie już na dobre podporządkowali sobie ludy Indian Pueblo. Więc dziwi mnie fakt, iż nie ma przekazów Hiszpańskich z tego okresu, o wielkich wędrówkach. Uważam, że były to niewielkie grupy, które prawdopodobnie przekroczyły rzekę Pecos i możliwe, że Rio Grande w różnym czasie. Można też założyć, że na Równinach poruszanie się w wielkich grupach, nie stanowiło problemu ze względu na dostęp do pożywienia. Jednak tereny Arizony nie wszędzie były tak przyjazne, więc utrzymanie się małych grup było o wiele łatwiejsze. Na domiar tego znamy z późniejszych okresów sposób życia Apaczów. Generalnie, żyli oni i przemieszczali się w małych grupach zwanych ranczerami. Dopiero na wypadek wojny, czy wszelkich uroczystości zbierali się w wyznaczonym miejscu, od kilku do kilkunastu ranczer ii. Zycie i ciągłe przemieszczanie się w małych grupach spowodowane było zdobywaniem pożywienia. Kierunki tych wędrówek oraz ich cykliczność uwarunkowana była zasiewami oraz zbiorami dzikich nasion i owoców.

Pierwsze wzmianki na temat Apaczów Coyotero spotkać można w hiszpańskich archiwach z XVIII wieku. Jednak najwięcej informacji pojawia się dopiero od drugiej połowy tego stulecia, a głównie, to ostatnie dwie dekady. Myślę, że poza nazwą oraz orientacyjnym terenem przebywania jeszcze w początkach XIX wieku, Hiszpanie nie wiedzieli prawie nic o Coyoterach.

Nazwa ta miała sugerować, iż Apacze ci byli zjadaczami kojotów, co nie było prawdą. Ale fakt, że to Hiszpanie nadali nazwę grupom zamieszkującym na północ od rzeki Gila daje nam wyraźny sygnał, iż zaczęli odróżniać tych Apaczów od innych. Wcześniej używano nazwy Gila dla wszystkich Apaczów wzdłuż tej rzeki i na północ od niej aż po rzekę Małą Kolorado.

Wynikałoby z tego, iż Coyoterowie niezmiernie rzadko opuszczali swe tereny, a przynajmniej omijali osiedla białych. Z pewnością mieli przyjaciół wśród swych sąsiadów, co sprzyja wszelkim kontaktom, ale pozostaje pytanie, w jakich stosunkach byli ich sąsiedzi z Hiszpanami? Tak, czy inaczej skutecznie unikali kontaktów z europejskimi kolonistami, a przynajmniej przez jakiś czas.

Z dokumentów wynika, że dopiero militarne operacje, skierowane przeciwko Apaczom z nad rzeki Gila, mogły spowodować zwiększoną aktywność Apaczów Coyotero. Na przełomie lata i jesieni, 1787r, Hiszpanie przeprowadzili dwie kampanie przeciwko Apaczom z nad Gila. Pierwsza, z września, starła się z Apaczami, na południe od wiosek Indian Hopi. Miesiąc później kolejna wyprawa, przeprowadzona przez pułkownika, Rengela doszła Apaczów na południe od wiosek Indian Zuni. W obu przypadkach Hiszpanie oraz ich indiańscy sojusznicy walczyli z Apaczami Coyotero, a nie jak zamierzali, z Apaczami z nad Gila. To dowodzi również, że Hiszpanie nadal się uczą rozpoznawać poszczególne narody Apaczów, oraz zajmowanych przez nich terenów.

Sumując inne fakty z tego okresu, można założyć, iż właśnie ostatnie lata, XVIII wieku, wykazują zwiększoną aktywność narodów Coyotero. Nie ma wątpliwości, że takie kampanie, które naruszyły ziemie Coyoterów, wprost prosiły się o wywołanie odwetu, co u Apaczów było czymś oczywistym, wręcz naturalnym.

Jeśli podsumować historię Coyoterów z okresu korony hiszpańskiej, to wszelkie wzmianki dotyczące tych narodów zamykają się w czterech ostatnich dekadach panowania Hiszpanów w Meksyku. Czyli mówimy tu o ostatnich latach XVIII wieku oraz dwie pierwsze dekady XIX wieku zakończone ustanowieniem niepodległości państwa Meksyk. Po roku, 1821 nadzór nad Apaczami Coyotero przejął nowy rząd Meksyku i kolejne lata związane są już z walkami z armią Meksyku.

Jeszcze do końca okresu meksykańskiego, czyli w pierwszej połowie XIX wieku nazwy Coyotero i Tonto używane były zamiennie. Choć już Hiszpanie używali nazwy Coyotero dla konkretnych terenów, to jak wspomniałem, jeszcze Meksykanie używali nazwy Tonto dla Coyoterów i na odwrót. Zawiłości w określaniu nazw dla poszczególnych narodów apackich czy pomniejszych grup oraz przynależność do danego terenu nie kończy się na XIX wieky. Większość tego typu problemów ciągnie się do czasów współczesnych. Nadal nie ma zgodności wśród znawców tematu, co do wielu spraw związanych z historią Apaczów, ich podziału, czy wręcz przynależności.

 

 

PRZYPISY

[1] Dobyns Henry F. The Apache People, Coyotero; Wstęp.

[2] Łepkowski T. Historia Meksyku str. 250;256. Ossolineum, 1986

[3] Dutton Bertha P. American Indians of the Southwest. New Mexico, 1983, oraz Brebner J. B. The Explorers of North America 1492-1806. London 1833 i Spanish Explorers, In the Southern United States, 1528-1543. Edited by Frederick W. Hodge, oraz Theodore H. Lewis. Texas, 1990

[4] Goddard, Pliny Earle. Indians Of The Southwest, str, 147. New York, 1931

[5] John Elizabeth A. H. Storms Brewed in Other Men’s Worlds. The Confrontation of Indians, Spanish, and French in the Southwest, 1540-1795, str. 230;242;246. Oklahoma, 1996

[6] Zainteresowanych odsyłam do książek: Perry Richard J. Western Apache Heritage, People of the Mountain Corridor. Texas 1991.  Forbes J. Apache, Navaho and Spaniard. Oklahoma, 1994, oraz Carlisle Jeffrey D. Spanish Relations With The Apache Nations.

[7] Worcester Donald D. Apacze, Orły Południowego Zachodu. TIPI 2002. Str. 12

[8] Perry, Forbes, oraz Carlisle, jak wyżej.

[9] Pisali o tym misjonarze, jak Benavides, oraz Forbes w swej książce, jak wyżej.

[10] Najazdy ekonomiczne skupiały się wyłącznie na uzupełnianiu zapasów żywności, oraz koni i wszelkich niezbędnych rzeczy, które służyły przetrwaniu grupy.

[11] Cortes Jose. Report on the northern provinces of New Spain str, 60. Oklahoma, 1989.

[12] W początkach XVIII wieku w hiszpańskich dokumentach nie odnajdujemy informacji na temat Apaczów Jano i Jocome. Oba narody żyły na dzisiejszym południowym zachodzie Nowego Meksyku.

[13] Handbook Of North American Indians Vol. X str. 488

[14] Lockwood Frank. Większość pisarzy, jak Frank Lockwood pisząc o Apaczach Coyotero, oddzielnie pisze o Apaczach Pinaleńo. Jednak trzeba pamiętać, że spora część terenów na których żyli, pokrywała się, co znaczy, że żyli obok siebie i mieli mieszane małżeństwa.

[15] Do dnia dzisiejszego działają jako niezależny naród. ENJU, The Life And Struggle Of An Apache Chief From The Little Running Water, by Sinclair Browning 1982r.

[16] James Harry C. Pages from Hopi History, str. 60. Arizona, 1988.

[17] Spanish Explorers, 1528-1543, jak wyżej.

[18] Dobyns Henry, jak wyżej

[19] Jeszcze w XIX wieku na terenie Arizony przebywało wiele niezależnie działających narodów atapaskańskich.